Ардын урлалын төрлүүд
1.
2.
3.
Ардын урлалын төрлүүд
Хээ угалз
Хатгамал
Ардын зураг
Зураасан зураг
Уран баримал
Уран барилга
Төмөрлөгийн урлаг
Модон сийлбэр
Мод будаж хээлэх урлаг
Ясан сийлбэр
Чулуун цоолбор
Ваар урлаг
Нэхмэлийн урлаг
Ширмэлийн урлаг
Арьс ширэн эдлэлийн урлаг
Наамлын урлаг
Хувцас
:
1. Геометрийн
2 .
3.
4.
5.
Хээ угалзыг судлан ангилах
Монгол ардын хээ угалз бол олон өнгө дүрслэлтэй учир утгагүй цуглуулга биш, харин ч маш эмх цэгцтэй систем бүхий уран сайхны нэгдэл мөн бөгөөд гарал үүсэл бүтэц, урлах арга, материал хэрэгсэл нь тус тусдаа хэдэн анги бүлэгт хуваагдана. Энэ анги бүлгийг зөвөөр тогтоох нь хээ угалзыг чимэглэлийн хэрэгцээнд ашиглах, судалж сурталчлахын алинд ч чухал хэрэгтэй. Ер нь аливаа мэдлэгийг тодорхой ангилалд хуваан үзэх явдал бол түүнийг ерөнхийлөн дүгнэсний үр дүн бөгөөд цаашид нарийвчлан судлах үндсийг тавьж өгдөгт ач холбогдол нь оршино.
Монгол ардын аээ угалзыг :
1. Геометрийн дүрсийн гаралтай
2. Амьтны дүрсийн гаралтай
3. Ургамлын дүрсийн гаралтай
4. Байгалын үзэгдэл сансрын гаралтай
5. Эд юм түүний билэгдлийн дүрсийн гаралтай
Гэсэн таван ангилалд хуваан авч үздэг.
.jpg)
:
Хээ угалзын систем
Аливаа хээ угалзын зүйл өнгөц ажиглахад ерийн нэг цэг, шулуун шугам, махир зураас, элдэв дүрсүүд, өнгө толбын нийлбэрээс тогтсон байдагч, хээ чимэгтэй зүйл хүний хараа булааж, гоо сайхны сэтгэл хөдлөл үүсгэх эх сурвалж болдог. Гоё юм бүхэн эрээндээ биш учир утгатай сайхандаа байдаг юм. Могой эрээн боловч зэвүүцэл төрүүлдэг гэж ард түмэн ярилцдаг. Хээ чимгийн зүйлийн сэтгэл хөдөлгөх гоо сайхан нь олон өнгө дүрстэйдээ биш гоо сайхны хуулийн дагуу уул юмтайгаа тодорхой системээр зохицуулсандаа байгаа юм. Чухам юунд ямар зүй тогтлоор нэгдэж байна гэдгийг мэдэх явдал хээ угалзыг дүрслэх, зурах практикт ач холбогдолтойгоос гадна, түүнийг судалж, ардын урлагийн гоо сайхны үнэ цэнийг үнэлэх онолын өргөн өргөн ач холбогдолтой юм. Нэг төрлийн хээ угалз ч дотроо олон зүйлийн дүрсээр өөр хоорондоо ямарч, нэр нь ч өөр болж байна. Жишээ нь: Өлзий хээ гэхэд л Дан өлзий, давхар өлзий, булан өлзий, мухар өлзий, ээмэг өлзий, очир өлзий, цэцгт өлзий, дармал өлзий, сүйхэн өлзий, манжлагат өлзий гэх мэт.
МЭӨ 2000
Геометрийн дүрсийн гаралтай хээ угалзын анги
Геометрийн байгуулалт хийж зурагдах, зөв хэлбэрийн шулуун, дугуйрсан дүрсүүдээс тогтсон.
Хээ чимгийн зүйлсийг энэ ангид оруулна. Ийм хээ угалзын гарлын тухай асуудал нь хүмүүсийн санал зөрдөг
нэг зангилаа болсоор ирсэн. Одоо үед геометр хээ гэж нэрлэж байгаа нь анх энэ хээ юуны
дүрслэл байсан нь танигдахгүй болсон тул зурдаг арга, хэлбэр дүрсээрээ геометрийн дүрстэй адил
төстэй байдлаар нь ангилж байгаа юм. Үнэн чанартаа геометр хээнүүд бодит юмнаас
гаралтайг, түүний нэр, дүрсүүдийн байдлаас мэдэж болох талтай. Геометр хээний
хамгийн их дэлгэрсэн хэлбэр бол алхан хээ юм. МЭӨ 2000 жилд хамрагдах хүрлийн үеийн
ваар саванд алхан хээ байгаагаас үзэхэд маш эртний хээ болох нь илэрхий байна. Хүн төрөлхтний
бүтээсэн хээний зүйл зөвхөн эх юмтайгаа адил төстэй , нэг л янз байдаг биш хөгжлийн
урт хугацаанд зарим нь эх дүрсээсээ андуурам ялгаатай, асар баян хэлбэр дүрстэй болсон ч бий.
–
-
Байгалийн үзэгдэл –сансрын гаралтай хээ угалзын анги
Эх орныхоо байгалийн гоо үзэмжийг зураглан үзүүлсэн нь уран сайхны хэтрүүлэг биш яруу сайхан
үнэн дүр гэлтэй. Чухам ийм үзэсгэлэнт эх орныхоо байгалийг дүрслэх урлагт
тусгахдаа хээ угалзыг ашигласан нь ёстой л ‘’нүдээр үзэх яруу найраг’’
бүтээх оновчтой арга байжээ. Монгол хээ угалзад, уул хээ, үүлэн хээ, усан
долгио гэдэг хээнүүд байдаг. Эдгээр нь уул үүл давалгаа- долгионы дүрс
хэлбэрийг улам тод томруун болгон загварчилсан, хэмнэлд оруулсанаар чимэглэлийн
шинжийг олжээ. Уулыг олон давхарласан, өнгийн дагнаасаар зурсан. Үүлийг нүүж буй
бөөн үүл, сэмжин үүл, аадрын үүл гэж ялгагдахаар зурна. Тэгэхдээ Чимэглэх зүйлд
ямар төрлийн үүл таарахыг сонгон авдаг. Усан долгион хээ зурахдаа жигдхэн мяралзан
долгиолж байгаа шинж байдлуудыг тус тусад нь илэрхийлнэ. Гэрийн эсгий, үүд ширмэл
ширдэг, хивс зэрэгт усан долгио хээ тавина.
5 6 8
Ургамлын дүрсийн гаралтай хээ угалз
Монгол орны хангай говь хосолсон өргөн уудам нутагт байх олон зүйл ургамлыг малчин ардууд мал сүрэг маллахын эрхээр тун ч гярхай ажиглаж сурсан, их ч ургамал таньж мэддэг билээ. Монгол хүний ургамал ажиглах энэ онцгой чанар ахуй байдалд туссаны нэг илрэл нь ургамал гаралтай хээ юм. Байгал өөрөө гайхамшигтай уран, түүнээс санаа авч бүтээсэн хээ угалз
бүр ч уран сайхан байх нь ойлгомжтой. Байгалийн Элдэвургамал цэцгээс санаа авсан хээ угалз манайд
арвин баялаг байна. Таван дэлбээт башир цэцэг, зургаан дэлбээт замбага, дөрвөн дэлбээт тоонолжин цэцэг мэт эх орныхоо ургамлаас санаа авч зохиосон хээ угалзыг
ургамал гаралтай гэж үзнэ. Цэцэг хээний хамгийн түгээмэл дэлгэрсэн нь тоонолжин цэцгээс эх авсан
дөрвөн талт цэцэг хээ юм. Ер нь монгол цэцэг хээг ажиглахад дөрвөн талт хээ бүтээх зарчим, түүний элиментийг давтсан байх тул 5,6,8 талт цэцэг хээг энэ цомогт тусгайлан оруулахгүйг тэмдэглэсэн.
